Turk Lirasi uzerine biraz konuşmak istiyorum.
Merhabalar, Turk lirası ile ilgili birkaç videoya denk geldim. 200 TL nin 2009 daki gücüyle şimdiki gucu kıyaslanıyor.
2009 Yilinda cikmis olan bu 200 TL banknotu 93 EUR alabiliyordu deniliyor. Ve bu gun sadece 5 EUR oldugundan bahsediliyor. Bu 94% lük bir deger kaybına işaret ediyor ve biz bu gun TRY/EUR tablosuna 2009 dan itibaren bakarsak gercekten de 95% civarında bir deger kaybı goruyoruz.
2009 dan bu yana TRY/USD tablosu, 95.8% lik bir geri çekilme mevcut.
Fakat burada göz ardı edilen nokta, o zamanin 93 eurosu ve şimdinin 5 eurosu. Euro tablolarına hakim olmadigin icin bu noktadan itibaren dolar uzerinden gideceğim. Ayni videonun yorumlarında da USD nin veya EUR un hiç deger kazanmadıklarından, genelde sabit durup veya deger kaybettiklerinden bahsedip, TRY nin degerinin buna ragmen 20 kat düştüğünden bahsediyorlar.
Simdi, herseyden once bunlar yanlış bilgiler. USD uzerinden devam edelim, öncelikle asagidaki grafiğe bakalım, DXY dediğimiz dolar endexi. Yani 1 doların, diğer para birimleri uzerinden kiyaslandiginda 2009 dan beri degerinin grafiği asagidadir.
DXY graffiti 2009 dan günümüze itibaren 20% deger kazanmistir.
Simdi, gördüğümüz gibi inanilanin aksine USD butun para birimleri uzerinde 20% deger kazanmistir. Bu demektir ki, TRY nin sabit kaldigi bir dünyada bile paramız USD karsisinda 20% deger kaybına uğramaktadır. Buna kanıt olarak japon yenine bakabiliriz.
Simdi, japon yeni gibi arkasında dünya devi bulunan bir para da amerikan dolara karsiisnda neredeyse 50% ye varan bir deger kaybı yasamış. Yani, amerikan dolar durduğu yerde durmuyor, aksine diğer para birimlerine karşı degeri yükseliyor.
Fakat bu demek midir ki amerikada yasayanlar daha da zenginleşiyor? Hemen bakalım.
2009 yilindan itibaren olan CPI verisi. 51% ilk bir Artis soz konusu.
CPI Consumer Price Index (CPI) – USA amerikadaki genel tüketicilerin ortalama harcamalarını gösteren bir grafiktir. Bunu kabaca düşünürsek, 2009 yılında 100 dolara aldiginiz bir alisveris sepetini suanda 150 dolara ancak alabilirsiniz gibi bir anlam cikiyor. Fakat bu bilgi sadece belli başlı ürünler icinden seçilmiş bir tablo. Eger biraz araştırma yapacak olursak, reddit de de bu tarz postlara denk gelebiliriz, amerikada 2009 yılında ypailmis bir alisverisi bu gun yapmaya calsitiginiz zaman nerdeyse 2 katina yakin para oduyorsunuz. Bu durum Japonya icin de geçerli (Ben Japonyada yasiyorum) hatta sadece son 4 yılda japonyada fiyatlar neredeyse 40% artti.
Simdi, bu bilgiler ısıginda 2009 daki 100 doların suandaki ederinin yaklaşık 150 dolar edeceğini, ve amerikadaki insanların alisverislerinde neredeyse 2 katına yakin para ödediklerini biliyoruz.
Bu durumda, bizim 200 tl mizin ederi aslında 20 kat degil, daha cok 8-9 kat civarında bir düşüş gerçekleştirmiş oluyor. Ki bu kat sayisi da elimizdeki USD/TRY grafikleriyle orantılı bir yüzde oluyor.
Simdi, sizlere direk 2009 dan ve 2025 den ayni ürünlerin fişlerini göstermek isterdim, fakat sinirli zamanla yaptıgım arastirmamda maalesef gösterebileceğim fisler bulamadım. Ancak orada burada gördüğüm market bürosu resimleri ve fişlerden okuduğum kadarıyla, market alisverislerindeki fiyatlar 5 ile 8-9 kat arasında artışlar göstermiş. Tabiki üründen ürüne bu fiyatlar degisiklik gösterecektir, ama genel olarak 8 katlik bir urun fiyat artisi var diyebiliriz.
Asgari ucret, 2009 dan itibaren dolar bazında 2 kat artmış olarak gorunuyor fakat doların 50% deger kaybını hesaba katarsak aslında asgari ucretin degerinin cok da değişmediğini anlıyoruz.
asgari ucretin degerinin cok değişmediği, amerikalilarin ve cogu avrupalilarin (japonya da buna dahil olmak uzere) alisverislerinde harcadıkları para neredeyse 2 katına ciktigini görebiliyoruz.
Simdi, postun başında bahsettigim videodaki "2009 un 200 tl si ~93 euro ederken suanda 5 euro ediyor" sözündeki degerleri elimizdeki verilere vurursak o 93 euronun suanda aslında yaklaşık 46 euroya yakin bir ederi oldugunu biliyoruz. Ve suanki kurdan 200 tl mizin 5 euro ettigini biliyoruz, 46 yi 5 e bolersek, aslında gercekte paramizin yaklasik 9 kat deger kaybettiği ortaya cikiyor. Ve buna karsilik asgari ücrette bir degisim olmadıgı ve alisveris ücretlerinde de yaklaşık 8 kata yakin bir artis oldugu gorunuyor.
Simdi, ben size bunları neden anlattim. Birincisi, lütfen propagandalara kanmayın, bu gun 20 kat deger kaybettik mahvolduk diyenler yarin 200 kat deger kaybettim diyecekler. Herseyden once ben turk halkinin doğru bilgiyi arayıp tüketen bir toplum olmasını istiyorum. Elimizde doğru bilgi olmadan hiçbirse yapamayız. Dogru bilgiyi arayan bir halk olmadan da bir yere varamayız maalesef.
bir diğer sebebim de, aslında 8 kat dususun okadar yikici bir düşüş olmadıgı gercegi. isin acikcasi, eger fiyatlar gercekten bu veriler doğrultusunda hareket etselerdi suanki günümüzde turkiyesinin durumu bukadar icler acısı olmayacaktı.
Endeksa websitesinden alinmis istanbul kiralık daire ortalama fiyat verisi.
Yukaridaki tabloda görüldüğü gibi, gercekteki fiyat artislarinin 2009 dan itibaren 8 kat civarında olması beklenirken, ev kiralı sadece 2019 dan beri 12 kat artmış durumda. (ne yazık ki bu grafik 2009 a kadar gitmiyor) fakat 2009 dan itibaren bakılabilecek olsa, bu verilerin belki de 20 kati geçtiği görülebilir.
Bir diger ornek olarak ikinci el araba piyasası verilebilir. maalesef veri bulamadigim icin kanıt gösteremiyorum fakat gördüğüm kadarıyla 12kat ve uzeri artışlar mevcut.
Burada değinmek istediğim nokta, asil kaosun 8 kat artıştan kaynaklanması degil de, bireylerin belirlediği fiyatların orantısız artislarindan kaynaklanıyor olması. Çünkü gunun sonunda dünya genelinde fiyatların 2 kat artisi turkiyedeki 8 kat artisla kiyaslandigi zaman, aslında turkiyedeki fiyatın 4 kat arttigi verisinin daha makul bir hesap olduğu ortaya cikiyor. yani turkiyenin sabit kaldigi halde bile 2 kat fiyat artisi olacagini düşündüğümüzu varsayıyorum, onun uzerine 4 katlik bir artıştan bahsediyoruz.
Ve bu bireysel artislari devlet kendi eliyle yapmıyor malesef, yan komsunuz, siz, biz yapıyoruz. Bizim bu fiyatlari daha da artırmamız, genel olarak gerceklesen kotu senaryoyu daha da kötüye itiyor maalesef. Genel olarak halkimizden bahsediyorum. Araba fiyatlari kiralar. Market ürünlerinin oransız artirilmasi vb. Ve bu tarz (20 kat paramız degersizlesti) tarzı onu arkası düşünülmemiş asilsiz 'haberler' insanları daha da kaybetmislik sendromuna itip iyice umitsizlestiriyor. Bu subredditi kullanan genc arkadaslarimiz sayisi fazla. sizlerin bu tarz haberlere maruz kalıp umitsizlesmeniz bizim basimiza gelebilecek en kotu hadisedir. Klise bir söylem olacak fakat gercekten internette ve televizyonda gördüğümüz haberlere inanmamamız gerekiyor.